ترکیه در طی دو دهه اخیر تحولات زیادی را در حوزه های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی تجربه نموده است. نمود بیشتر این تحولات در حوزه اقتصادی است که این کشور توانست در طی مدت کوتاهی نه تنها نرخ تورم دو رقمی را به یک رقمی تبدیل نماید بلکه توانست خود را بعنوان یکی از اقتصادی های مهم دنیا و منطقه مطرح نماید. بنحوی که همکنون جز بیست اقتصاد برتر دنیا بحساب می آید و برنامه دولت ترکیه آن است که تا سال 2030 این کشور جز ده اقتصاد برتر دنیا قرار گیرد. در حوزه اقتصادی ترکیه از گذشته برای آسیا و ایران نقش دروازه و مسیر دستیابی به اروپا را ایفا می نموده است و یکی از مهمترین راههای صادرات و واردات قاره آسیا لاجرم از راه ترکیه می گذرد و ایران نیز مهمترین اقلام و محصولات صادراتی خود شامل نفت، گاز، فرش، پسته و زعفران را از راه ترکیه به اروپا صادرمی کرده و می کند.
اقتصاد کلان ترکیه متاثر از استراتژی کلان این کشور که از سال 2004 اعلام شده تاکید خاصی بر خصوصی سازی بخش وسیعی از اقتصاد این کشور دارد که همین مسئله موجب رشد اقتصادی بالایی در طی سالهای گذشته در ترکیه شده است. بنحوی که در طی سال های 2007 تا 2013 شاخص های اقتصاد کلان ترکیه را متاثر نموده  در حوزه صنعت به طور متوسط رشد 7.8 درصدی، تولید ناخالص داخلی رشد 7 درصدی، اشتغال رشد 2.7 درصدی، سرمایه گذاری خارجی(FDI) رشد 12.1 درصدی را تجربه نموده است. همچنین تورم که به عنوان یکی از پیشران های  وضعیت اقتصادی کشورها محسوب می شود و در طی سال های 1988 تا 1998 رقمی بین 60 تا 90 درصد بوده است در طی یک دهه گذشته همواره عددی تک رقمی بود. دولت ترکیه سیاست های خود را بنحوی تنظیم نموده است که دو هدف عمده را در حوزه های سیاسی و اقتصادی تامین کند عضویت در اتحادیه اروپا و دستیابی به قدرت اقتصادی در سطح جهانی.


دولت اسلامگرای ترکیه و مناسبات اقتصادی با جمهوری اسلامی ایران:
روابط ایران و ترکیه در سه سطح فرهنگی، سیاسی و اقتصادی- تجاری قابل بحث است. این دو کشور همسایه در طی سالیان گذشته اگرچه در حوزه مناسبات سیاسی روابط سینوسی و پرنوسان داشته اند با این وجود قرابت های فرهنگی و عوامل اقتصادی و مناسبات تجاری نقش اصلی در گسترش مناسبات میان دو کشور داشته است تا جایی که علیرغم اختلافات سیاسی و در حوزه موضوعات منطقه ای یکدیگر نتوانستند در مناسبات تجاری یکدیگر را حذف کنند و همواره به عنوان شرکای عمده تجاری دو کشور محسوب می شوند. ایران بیش از 18 درصد گاز طبیعی و 51 درصد نفت ترکیه را تامین می کند و این روابط حتی با وجود تحریم های بین المللی کمابیش ادامه دارد.نگاهی به روند صادرات و واردت ترکیه و ایران حاکی از آن است که مهمترین اقلام صادراتی ترکیه به ایران شامل: ماشین آلات، دیگ بخار، آهن و فولاد، پلاستیک و تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی، چوب و زغال چوب و در مقابل مهمترین اقلام وارداتی ترکیه از ایران شامل: سوخت های معدنی و نفت، مس، پلاستیک، مواد ارگانیک، زینک، آلومنییوم، آهن و فولاد بوده است.
ترکیه در طی یک دهه گذشته بویژه پس از روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه همواره سیاست خارجی توسعه گرا را به عنوان راهبرد اساسی خود مطرح کرده و در هر مسئله ای اولویت  اقتصاد  را به عنوان چراغ راه خود در نظر گرفته است. در واقع نکته اصلی در به قدرت رسیدن اسلامگرایان در ترکیه نقش بازار و بخش خصوصی بوده است. از دهه 1970 بنگاههای اقتصادی متعددی توسط تجار مسلمان جهت بازپس گیری قدرت از سکولار ها تاسیس شد و همین ها حامیان اصلی دولت اردوغان بودند.
همانگونه که در جدول و نمودار زیر نشان داده شده است مناسبات و حجم تجاری ایران در طی یک دهه گذشته همواره رو به رشد بوده و روند افزایشی داشته است و جز در مقاطعی که متاثر از تحریم های بین المللی اندکی از میزان مبادلات تجاری دو کشور کاسته شد اما همواره این مبادلات سیر صعودی داشته است.

واردات و صادرات دو کشور طی سال های 1382 تا 1392 حاکی از آن است که علیرغم اختلاف دو کشور در برخی موضوعات سیاسی و منطقه ای اما دو کشور در حوزه موضوعات اقتصادی همواره به عنوان شرکای تجاری مهمی محسوب می شوند. در سفر اخیر اردوغان به ایران نیز این مسئله مورد تاکید دوباره قرار گرفت.
 
مزیت ها و فرصت های روابط تجاری ایران و ترکیه:
1-ظرفیت ها و پتانسیل های تجاری بالا: برخورداری هر دو کشور از نیروی تحصیل کرده و جوان، گستره و تنوع اقلیمی و تنوع محصولات اعم از صنعتی و کشاورزی در دو کشور موجب شده است که دو کشور بتوانند با شناسایی خلا های خود از ظرفیت یکدیگر بهره مند گردند. افزون بر آن وجود زیرساخت های ارتباطی و حمل و نقل دو کشور نیز زمینه گسترش صادرات و واردات دو کشور و همچنین سایر کشورهای منطقه، اعم از مناطق شمال دریای کاسپین و هم حاشیه جنوبی خلیج  فارس را فراهم می کند.
2-قرابت های فرهنگی و اشتراکات تاریخی: روابط فرهنگی عمیق و دیرینه دو کشور در طی سال های گذشته و حتی همزبانی بخشی از تجار مناطق غربی ایران با کشور ترکیه موجب افزایش سرمایه اجتماعی که پیش نیاز گسترش مناسات تجاری محسوب می شود گردیده است. این مسئله به عنوان یک ظرفیت و پتانسل محسوب می شود که دو کشور می بایست با تاکید بر آن حجم مبادلات خود را افزایش دهند.
3-مکمل بودن اقتصاد دو کشور: مزیت دیگری که در حوزه اقتصادی پیش روی دو کشور وجو دارد مکمل بودن اقتصاد دو کشور است. از یک سو ایران با داشتن ذخایر عظیم نفت و گاز می تواند چرخ های صنعت ترکیه که بشدت نیازمند انرژی است را به حرکت در آورد از سوی دیگر فرصت های سرمایه گذاری  مطلوب و با سود مناسب در ایران می تواند فضای مناسبی برای تجار و سرمایه گذاران ترک بحساب آید که در کشور همسایه در حوزه های گوناگون دست به سرمایه گذاری بزنند.
4-موقعیت جغرافیایی و ژئوپلیتکی دو کشور: ایران به دلیل دسترسی سریع و آسان به آب های آزاد و کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس به عنوان کشورهای هدف کالاهای مصرفی از یک سو و مسیر مناسب به برخی کشور های آسیای مرکزی موقعیت خاصی دارد از سوی دیگر ترکیه نیز همانگونه که اشاره شد موقعیت ویژه ای برای دسترسی به اروپا ایفا می کند همین موقعیت ویژه و ممتاز ارتباطی دو کشور می تواند زمینه های مناسب برای گسترش مبادلات تجاری و ترانزیتی بین دو کشور و سایر کشورها باشد.

چالش ها و تهدیدات پیش روی ایران و ترکیه در مسیر مبادلات اقتصادی:
1-چالش های سیاست خارجی و تاثیر حوزه سیاست بر اقتصاد: اگرچه در سال های گذشته ایران همواره در برخی موضوعات از جمله همراهی با ناتو و غرب در تحولات منطقه، موضعگیری در قبال بحران سوریه و حمایت کامل از مخالفان بشار اسد انتقاداتی را متوجه دولت اردوغان کرده بود و همین مسائل می تواند در آینده روابط تجاری و اقتصادی دو کشور را تحت الشعاع قرار دهد با این وجود تا کنون رویه عملی نشان داده برای دولت عملگرای اردوغان اولویت با مباحث اقتصادی و توسعه مناسبات تجاری بوده است. در ایران هم با روی کار آمدن دولت دکتر روحانی بنظر می رسد مباحث اقتصادی در اولویت قرار گرفته است. اما در عین حال این چالش وجود دارد که ممکن است مباحث منطقه ای بر سیاست های اقتصادی دو کشور سایه بیفکند لذا بنظر می رسد دو دولت باید با درک حساسیت های متقابل از ورود به مباحث سیاسی چالش برانگیز اجتناب کرده و تمرکز خود را بر گسترش ارتباطات تجاری قرار دهند.
2-تلاش هر دو کشور برای کسب قدرت اقتصادی برتر در منطقه: روابط رقابت آمیز دو کشور و تلاش متقابل ایران و ترکیه برای تبدیل شدن برای قدرت منطقه ای برتر یکی از زمینه های چالشی پیش روی تعاملات اقتصادی دو کشور است. اصلاحات ساختاری اقتصادی دو کشور که از اوائل و اواخر دهه 1980در ایران و ترکیه آغاز شده است مبتنی بر توسعه بازارهای صادراتی و الگوی توسعه صادرات است و همین امر رقابت در زمینه ایجاد و حفظ بازارهای صادراتی منطقه را بین دو کشور رقم زده است. در حال حاضر در شاخص های کلان اقتصادی بنظر می رسد ترکیه وضعیت مطلوب تری داشته باشد اما ظرفیت ها و پتانسیل های ایران برای توسعه موضوعی است که موجب نگرانی ترکیه خواهد بود. بنابراین بنظر می رسد با کاهش فشارها و تنش های بین المللی علیه ایران، رقابت های اقتصادی دو کشور مسئله ای جدی تر شود.
3-نقش برخی کشورها منطقه ای و فرامنطقه ای برای ایجاد افتراق و جدایی: گسترش تعاملات و دوستی میان ایران و ترکیه مورد نگرانی برخی کشورهای منطقه ای و فرا منطقه ای می باشد به طور مشخص عربستان به دلیل کاهش نقش و جایگاه خود در منطقه و جهان اسلام در صورت نزدیکی ایران و ترکیه با این موضوع مخالف است از سوی دیگر، اسرائیل و به تبع امریکا نگران نزدیکی این دو کشور هستند بخصوص که دولت اردوغان دیگاه نزدیکتری به ایران در خصوص مسئله فلسطین دارد. بنابراین اسرائیل تلاش دارد از شیوه های مختلف مانع از نزدیکی دو کشور گردد و این امر در صورت درک صحیح از سوی دو کشور می تواند روابط تجاری دو کشور را تحت تاثیر قرار دهد.
4- تحریم های اقتصادی بین المللی علیه ایران: مهمترین مسئله ای که در پیش روی تعاملات تجاری و اقتصادی دو کشور ایران و ترکیه در طی سال های اخیر قرار گرفته است مسئله تحریم های بین المللی علیه ایران بدلیل برنامه هسته ای می باشد. حجم و افزایش مبادلات تجاری بین ایران و ترکیه نشان می دهد ترکیه نسبت به تحریم های امریکا و اروپا علیه ایران چندان همراه نبوده است اما در مورد تحریم های بین المللی ناگزیر به تبعیت بوده است و همین مسئله در طی سال های 1390 اندکی خود را بر میزان مبادلات تجاری نشان داد. اما همانطور که گفته شد اولویت توسعه اقتصادی ترکیه سبب شد این کشور برای گسترش و تنوع مبادلات تجاری با ایران از موانع تحریم عبور کند و لذا می توان گفت تحریم های بین المللی تا کنون نقش چندانی بر مبادلات تجاری دو کشور نداشته است اما در آینده ممکن است اثرگذاری بیشتری داشته باشد از سوی دیگر نکته مخاطره آمیز افزایش زیاد میزان واردات از ترکیه به نسبت صادرات به این کشور است که اگرچه این امر متاثر از تحریم هاست اما می تواند روابط اقتصادی دو کشور در آینده را در مسیر پرسودتری برای ترکیه تغییر دهد.


چشم انداز پیش رو:
اقتصاد ایران و ترکیه با ظرفیت های اقتصادی بالایی که دارد فضایی متفاوت و متمایز از سایر کشورهای منطقه دارند و هر دو کشور بعنوان کشورهای مهم و اثرگذار هم در منطقه و هم در جهان اسلام محسوب می شوند. همگرایی و همسویی دو کشور در موضوعات مختلف می تواند بسیاری از معادلات منطقه ای را حل  فصل نماید. دو کشور با اذعان به نقش و جایگاه خود سعی در ارتقا این منزلت دارند اما مسئله اینجاست که در هیچ یک از دو کشور به تنهایی تمامی مولفه ها را برای پیشبرد امور نخواهند داشت و بنحوی به یکدیگر وابستگی متقابل دارند. همانگونه که تئوری های همگرایی در روابط بین الملل نشان می دهد گسترش مبادلات و روابط تجاری دو کشور می تواند در کنار مناسبات فرهنگی که وجود دارد به گسترش مناسبات سیاسی و در نهایت ارتقا نقش و اثرگذاری بیشتر دو کشور در منطقه منجر گردد. در حالیکه افتادن دو کشور به دام رقابت های کاذب سیاسی و تلاش برای نقش هژمون در منطقه قطعا با شکست روبرو خواهد شد. بنظر می رسد با توجه به مسائل فساد مالی که اخیرا در ترکیه رخ داده و موجی از اعتراضات را در این کشور علیه دولت اردوغان دامن زده اگر موجب تغییرات سیاسی در این کشور نشود، با توجه به رویکرد عملگرایانه اقتصادی دو کشور در دوره فعلی شاهد گسترش و افزایش مبادلات اقتصادی باشیم. طبق پیش بینی ها و در طی سفر اردوغان به تهران دو طرف از اراده برای گسترش تعاملات تجاری و اقتصادی دو کشور به 30 میلیارد دلار تا سال 2011 تاکید کردند که در صورت دستیابی و تحقق عددی مهم و قابل توجه محسوب می شود. اما نکته اساسی آن است که ایران می بایست در این میان بر نسبت سهم صادرات غیر نفتی خود به ترکیه بیفزاید تا هم استراتژی توسعه صادرات خود را پیگیری نماید و هم مراقب استراتژی ترکیه مبنی بر تبدیل شدن به هاب انرژی باشد تا نقش دیپلماسی انرژی ایران تضعیف نگردد.