روند تحولات تجاری گمرکی کشور در 11 ماه منتهی به بهمن ماه 93 از رشد 8/ 14 درصدی صادرات محصولات صنعتی نسبت به مدت مشابه سال قبل حکایت دارد. بروز این تحول مثبت در صادرات صنعتی در شرایطی است که نرخ‌های رشد متناظر در 11 ماه سال‌های 91 و 92 به ترتیب منفی 6/ 6 و منفی 6/ 0 بوده است.

بهبود ضرباهنگ تولید را که رشد 2/ 6 درصدی شاخص گروه صنایع و معادن در 9 ماه منتهی به آذر 93 را به همراه داشت می‌توان یکی از عمده دلایل رشد صادرات صنعتی در 11 ماه منتهی به بهمن ماه 93 دانست؛رشدی که فعالان اقتصادی معتقدند که با ادامه روند بهبود تولید ادامه دار خواهد بود. از سوی دیگر با پیشرفت مذاکرات هسته‌ای ایران با گروه 1+5 و رفع تحریم‌های اعمال شده می‌توان شاهد رشد بیش از پیش صادرات غیرنفتی از جمله صادرات محصولات صنعتی بود، چراکه طی سال‌های اخیر صادرات همواره با مشکل تحریم گره خورده بود و حال با پیشرفت مذاکرات و لغو تحریم‌های بانکی این امید به وجود آمده که مشکلات صادراتی سال‌های اخیر برطرف شود.
علاوه بر صادرات، واردات نیز در 11 ماه منتهی به بهمن 93 با 6/ 12 درصد افزایش نسبت به رقم متناظر سال قبل به 48258 میلیون دلار افزایش یافته که سهم محصولات صنعتی در این میان برابر با 2/ 82 درصد بوده است. در این میان واردات کالاهای سرمایه ای نیز 4/ 34 درصد رشد داشته، واردات کالاهای واسطه‌ای نیز در 11 ماه سال 93، رشد 8/ 7 درصدی را تجربه کرده است. با این حال مقایسه آمار 11 ماه 93 نسبت به 10 ماه این سال نشان‌دهنده آن است که از شتاب رشد واردات کالاهای واسطه ای در این ماه، کاسته شده است. نرخ رشد 10 ماهه برای واردات کالاهای سرمایه‌ای و واسطه‌ای به ترتیب 6/ 36 و 10 درصد بوده است.
رشد واردات کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای می‌تواند به گردش چرخش صنعتی کمک کند. گردشی که طی سال‌های تحریم با چالش مواجه شده بود و حال با رشد واردات کالاهای سرمایه‌ای و واسطه‌ای می‌تواند از رکود خارج شود. فعالان اقتصادی نیز معتقدند افزایش واردات کالاهای سرمایه‌ای و واسطه‌ای که به‌طور مستقیم در فرآیند تولید وارد می‌شوند، می‌تواند رشد تولید را به همراه داشته باشد که این امر می‌تواند بر روند صادرات نیز اثرگذار باشد.

ترکیب صادراتی
از سوی دیگر گزارش موسسه آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی بیانگر آن است که ارزش صادرات گمرکی نیز در مدت زمان مورد بررسی با 3/ 15 درصد افزایش نسبت به رقم متناظر سال قبل از آن به 32633 میلیون دلار رسیده است. همچنین در همین مدت، وزن کالاهای صادراتی نیز به 72070 هزار تن رسید که نسبت به رقم مشابه سال قبل، 9 درصد کاهش را نشان می‌دهد. مقایسه رشد ارزشی و وزنی صادرات، بیانگر افزایش قیمت دلاری هر واحد از صادرات کشور در این دوره است.
براساس آمار گمرک، صادرات صنعتی کشور نیز براساس طبقه‌بندی ISIC در 11 ماه منتهی به بهمن سال گذشته 5/ 84 درصد از ارزش کل صادرات گمرکی را به خود اختصاص داده و رشد 8/ 14 درصدی را ثبت کرده است. براساس آمار اعلام شده پنج رشته مواد و فرآورده‌های شیمیایی، کک و فرآورده‌های حاصل از پالایش نفت خام، فلزات پایه، فرآورده‌های غذایی و سایر فرآورده‌های معدنی غیرفلزی در مدت زمان مورد بررسی 7/ 85 درصد از ارزش کل صادرات صنعتی را به خود اختصاص داده‌اند. این آمار همچنین بیانگر آن است که به جز گروه فرآورده‌های معدنی غیرفلزی که در 11ماه سال 93، شاهد کاهش 6/ 2 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل بوده است، در چهار گروه دیگر وضعیت صادرات بهبود یافته، به نحوی که گروه مواد و فرآورده‌های شیمیایی، کک و فرآورده‌های حاصل از پالایش نفت خام، فلزات پایه و فرآورده‌های غذایی هریک به ترتیب 4/ 21 درصد، 2/ 25 درصد، 9/ 18 درصد و 5/ 9 درصد رشد را تجربه کرده‌اند.
براساس این گزارش، ارزش دلاری صادرات کالاهای کشاورزی و کالاهای صنعتی که بیشترین سهم از کل صادرات را به خود اختصاص داده‌اند، در بهمن ماه 93 نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشدهایی به ترتیب 7/ 16درصدی و 6/ 37 درصدی داشته‌اند. گزارش این موسسه همچنین نشان می‌دهد در بهمن ماه سال 93 به‌طور متوسط قیمت هر تن کالای صادراتی 495 دلار بوده است که نسبت به بهمن ماه سال 92 با 9/ 37 درصد افزایش و نسبت به دی ماه 93 با 4 درصد کاهش مواجه بوده است. از سوی دیگر گزارش منتشر شده درخصوص ارزش دلاری چهار گروه اصلی صادراتی، در 11 ماه منتهی به بهمن ماه سال‌های 1391،1392،1393 و همچنین نرخ رشد ارزش دلاری سهم گروه‌های مختلف کالایی نشان می‌دهد در بین چهار گروه اصلی این طبقه‌بندی، کالاهای سنتی و کشاورزی با 5/ 33 درصد بیشترین میزان رشد را به خود اختصاص داده است. ارزش دلاری کالاهای صنعتی نیز که بیشترین سهم را در بین این گروه‌ها به خود اختصاص داده است افزایش 2/ 24 درصدی را ثبت کرده است. اما ارزش دلاری صادرات کلوخه‌های کانی فلزی و کالاهای طبقه‌بندی نشده نیز به ترتیب به میزان 5/ 19 و 1/ 98 درصد کاهش یافته است.

ترکیب وارداتی
آمارهای منتشر شده توسط گمرک همچنین نشان‌دهنده آن است که در 11 ماه منتهی به بهمن سال 93، واردات کشور 12/ 6درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزایش یافته که بخش قابل‌توجهی از آن به کالاهای سرمایه‌ای و واسطه‌ای که به‌طور مستقیم در فرآیند تولید وارد می‌شوند، اختصاص داشته است. بررسی واردات بر اساس نوع نشان می‌دهد که در مدت مذکور واردات سرمایه‌ای رشد 4/ 34 درصدی، واردات واسطه‌ای رشد 8/ 7 درصدی و واردات مصرفی نیز رشد 7درصدی را نسبت به مدت مشابه سال قبل تجربه کرده‌اند.
از سوی دیگر بر اساس گزارش منتشر شده وزن کالاهای وارداتی در 11 ماه منتهی به بهمن سال 92 نیز برابر با 29 میلیون و 316 هزار تن بوده است که با افزایش 8/ 29 درصدی در 11 ماه منتهی به بهمن سال 93 به مقدار 38 میلیون و 64 هزار تن رسیده است.
همچنین با بررسی وضعیت نرخ رشد ماهانه واردات برحسب نوع مصرف، روند منفی شدن نرخ رشد واردات واسطه‌ای که بیشترین سهم را از کل واردات کشور به خود اختصاص داده است، از مهر 90 آغاز شده و تا آبان 92 (به جز دو ماه در سال 91) ادامه یافته است. روند بهبود در واردات کالاهای واسطه‌ای نیز از آذر سال 92 آغاز و در فصل‌های اول و دوم سال 93 با سرعتی قابل توجه ادامه یافت. اما در فصل سوم 93 رشد واردات این گروه بار دیگر متوقف شد و در بهمن 93، واردات واسطه‌ای، این گروه افتی 9/ 2 درصدی نسبت به دی ماه 93 و کاهش
9 درصدی نسبت به ماه مشابه سال گذشته را به ثبت رسانده است. همچنین واردات کالاهای سرمایه‌ای در بهمن 93 نسبت به مدت مشابه سال قبل 7/ 20 درصد افزایش یافته است.
از سوی دیگر، از مهر 93 رشد واردات مصرفی با روند کاهشی روبه‌رو شده است، به‌طوری‌که به‌طور متوسط در فصل سوم سال 93 واردات این گروه 3/ 11 درصد کاهش یافته‌است و در بهمن ‌ماه 93 این گروه کاهش 7/ 17 درصدی را نسبت به ماه مشابه سال گذشته به ثبت رسانده است.بر اساس این گزارش همچنین واردات صنعتی کشور که در 11 ماه منتهی به بهمن 93، سهم 2/ 82 درصد ارزش کل واردات را به خود اختصاص داده، در این مدت نسبت به مدت مشابه سال گذشته 1/ 7 درصد رشد داشته است. تحول مثبت مذکور در شرایطی حاصل شده که نرخ‌های رشد متناظر در 11 ماه سال 91 منفی 2/ 16 درصد و در 11 ماه سال 92 منفی 8/ 8 درصد بوده است.
همچنین پنج رشته فعالیت اصلی وارداتی کشور که در مجموع 2/ 65 درصد از واردات صنعتی را به خود اختصاص داده است، ماشین‌آلات و تجهیزات، فرآورده‌های غذایی، مواد و فرآورده‌های شیمیایی، وسایل نقلیه موتوری، تریلر و نیم تریلر و فلزات پایه هستند. به جز گروه فرآورده‌های غذایی که در 11 ماه سال 93، شاهد کاهش 2/ 27 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل بوده است، در 4 گروه دیگر واردات افزایش یافته است، به نحوی که ماشین‌آلات و تجهیزات رشد 3/ 41 درصدی، مواد شیمیایی و فرآورده‌های شیمیایی رشد 1/ 1 درصدی، وسایل نقلیه موتوری رشد 3/ 41 درصدی، تریلر و نیم تریلر و فلزات پایه رشد 7/ 14 درصدی را تجربه کرده‌اند.
در گزارش منتشر شده همچنین ارزش دلاری ماشین‌آلات و لوازم حمل‌ونقل که بیشترین سهم از کل واردات را دارد، در بهمن ماه نسبت به ماه مشابه سال گذشته به میزان 7/ 28 درصد افزایش یافته است. ارزش دلاری مواد غذایی و حیوانات زنده نیز به میزان 4/ 33 درصد کاهش یافته است. ارزش دلاری ماشین‌آلات و لوازم حمل‌ونقل نیز نسبت به دی ماه سال 93 نرخ رشد مثبت 3/ 12 درصدی داشته و ارزش دلاری مواد غذایی و حیوانات زنده 7/ 7 درصد نسبت به ماه گذشته افزایش یافته است. همچنین قیمت هر تن کالای وارداتی در بهمن ماه 93 نسبت به بهمن ماه سال گذشته به میزان 8/ 11 درصد کاهش یافته و نسبت به ماه گذشته نیز افزایش 8 درصدی را تجربه کرده است.